Jak ptak Anzu porwał Tablice Przeznaczenia

27 maja 2025
Blog szalonych naukowców
Imdugud, relief z 2550-2500 p.n.e. Za Wikimedia Commons, w domenie publicznej

W mitologii sumeryjskiej najważniejsze zasady rządzące światem spisane były na pokrytych pismem klinowym tabliczkach, a ich posiadanie pozwalało je naginać czy zmieniać.

Rzadko pamiętamy, a niekiedy wręcz nie chcemy pamiętać, że nasza zachodnia cywilizacja wywodzi się właściwie z Mezopotamii, azjatyckiej krainy leżącej między dwiema wielkimi rzekami, Tygrysem i Eufratem („Mezopotamia” znaczy po grecku „międzyrzecze”, od mezo – między i potamos – rzeka; tak jak „hippopotamos” oznacza rzecznego konia).

Znajomości mitologii greckiej wymagamy od dzieci w szkole podstawowej, w przypadku kultury wschodniej ograniczamy się w zasadzie do wyrywków z Biblii, zapominając, w jakim środowisku to dzieło powstało. W efekcie mity mezopotamskie, w tym sumeryjskie, pozostają nieznane.

Do głównych bogów Sumeru należeli przyrodni bracia: starszy Enlil, w zasadzie władca świata, syn ziemi Ki i nieba An oraz młodszy Enki, pan mądrości, syn nieba i bogini pramatki Nammu.

To Enlil rozdzielił rodziców, umożliwiając powstanie świata. Ze zgiełku po rozłączeniu kochanków powstał personifikujący burzę potwór, wielki ptak o lwiej głowie i grzywie i o ludzkich kończynach zakończonych ogromnymi szponami, noszący imię Anzu bądź Imdugud (pierwsze imię jest prawdopodobnie akadyjskie, drugie sumeryjskie; na jego pamiątkę tym pierwszym nazwano rodzaj dinozaura drapieżnego z grupy owiraptorozaurów).

Ptaka-potwora przyjął na służbę Enlil. Widząc dokonywane przez burzowego stwora spustoszenie, wypuszczał go ze swej świątyni tylko w nocy. Ufał słudze mimo pewnych stwarzanych przez niego problemów. Choćby ptak ten wraz z pisklętami próbował zamieszkać na hodowanym w ogrodzie Inany, bogini miłości i córki Enkiego, drzewie Halub (Huluppu), wraz z wielkim wężem i demonem kobiecym Lilit (późniejszy hebrajski mit nadaje to imię pierwszej niepokornej żonie Adama, wygnanej za niepodporządkowanie się mężowi w sferze seksualnej). Potwory przegnał z ogrodu przy Ur król i wojownik Gilgamesz.

Prócz straszliwego ptaka trzymał Enlil w swej świątyni w Nippur znacznie potężniejszą broń: tablice, na których zapisano zasady rządzące światem. Kto by je dostał w swoje ręce, mógłby zmieniać prawa natury podług swego słowa. To zaś uczyniłoby go władcą świata w miejsce Enlila.

Przez lata Anzu pokornie służył swemu panu. Ten utwierdził się w przekonaniu o jego wierności. Kiedy pewnego dnia zasnął w kąpieli, Imdugud pochwycił tablicę i uciekł w powietrze.

Bogowie zebrali się na naradzie u Ana. Trudno im było znaleźć śmiałka, który poważyłby się stanąć przeciwko potworowi posiadającemu władzę zmieniania świata samym słowem. Nie odważyli się żadni tam obecni, nikt z rodu wielkich Anunnaki. W końcu zadanie zgodził się wykonać nieobecny na zebraniu syn Enlila, mężny Ninurta, znany z zabicia skalnych olbrzymów, z pozostałości których ułożył góry.

Po długich namowach bohater wyruszył przeciwko Anzu. Początkowo przegrywał z Imdugudem. Ptak zmieniał zasady rządzące światem, używał tablic do odwracania biegu czasu. Używana przez Ninurtę broń cofała się w czasie. Z łukowego drewna powstawało drzewo, z cięciwy futro owcy. Enki wsparł jednak wojownika mądrą radą i kolejna strzała przeszyła pierś złodzieja.

Ninurta odzyskał tablice przeznaczenia. Wyruszył oddać je Enkiemu, który obiecał wspaniałe powitanie przez wdzięcznych bogów i wielką ucztę. Po drodze Ninurta spotkał sługę Enlila żądającego tablic, nie oddał ich jednak.

Bohater wjechał do nadmorskiego miasta Eridu (obecnie wobec nanoszonych przez wielkie rzeki osadów ruiny leżące w głębi lądu) i zostawił swego wierzchowca, gigantycznego skorpiona, w ogrodzie przed wybudowanym przez Enkiego zamkiem Abzu, sięgającego dna morskiego.

Ninurta w środku nie spotkał jednak orszaku wdzięcznych bóstw. Enki zastawił istotnie wspaniałą ucztę. Był jednak sam. Bohater zwietrzył podstęp bóstwa chcącego przejąć tablicę dla siebie, jednakże na walkę było już za późno. Ninurta nie myślał użyć tablic przeciwko stryjowi i z Eridu odszedł z niczym.

Enki wykorzystał tablice brata dla zapewnienia pomyślności sobie i swojemu miastu. Nie cieszył się jednak nimi wiecznie.

Odwiedziła go córka Inana, bogini miłości i wojny. Podczas uczty zaczęła gromić coraz bardziej pijanego ojca, skarżyć się, jak bardzo ją znieważył, nie przekazując jej adekwatnej do jej pochodzenia władzy. Po kolejnej beczce wina pijany Enki obiecał jej tablice przeznaczenia, nim zamroczony zasnął pośród porozwalanych sprzętów.

Kiedy spał, Inana wzięła, co jej obiecano. Po obudzeniu się i wytrzeźwieniu Enki zrozumiał, co uczynił, i pożałował swej decyzji. Wysłał potworne sługi, by odebrały skarb. Było już jednak za późno. Inana wykorzystała tablice do odparcia jego wojsk. Okupiona wielkim wysiłkiem i walką z potworem władza przepadła, kiedy bóg mądrości w zamroczeniu spał.

Marcin Nowak

Bibliografia:

  • Kulczak P: Mitologia Sumeryjska. Stworzenie świata. Replika, Poznań 2024
  • Black J, GreenA: Słownik mitów Mezopotamii. Książnica, Katowice 1992 / 2006